سرطان چیست ؟
سرطان
یکی از بیماری‌های بسیار رایج و شایعی که انسان‌های زیادی در سراسر جهان را درگیر کرده است، سرطان است. یک بیماری به نسبت کشنده که می‌تواند به‌صورت خاموش در بدن افراد پیشروی کند و با درگیر کردن اندام‌های مختلف، روند نرمال زندگی یک فرد را تحت تاثیر قرار دهد. تحقیقات بسیار زیادی در خصوص شناخت انواع سرطان، دلایل و عوارض بیماری و یافتن بهترین و کارآمدترین درمان‌ها انجام شده است.
بیماری سرطان چیست؟
سرطان(Cancer)، رشد کنترل نشده سلول‌های غیرطبیعی در بدن است. در واقع تومور سرطانی بیماری است که در آن برخی از سلول‌های بدن بطور غیرقابل کنترلی رشد می‌کنند و به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش می‌یابند.
سرطان چگونه به وجود می‌آید؟
این بیماری در اثر تغییرات خاصی که در ژن‌ها، واحدهای فیزیکی اساسی وراثت ایجاد می‌شود، به وجود می‌آید. ژن‌ها در رشته‌های درازی به نام DNA قرار دارند که در صورت ایجاد جهش در آنها، فرد به سلول‌های سرطانی مبتلا می‌شود.
در نتیجه این بیماری یک بیماری ژنتیکی است که در آن ژن‌هایی که نحوه عملکرد سلول‌های بدن، به‌ویژه نحوه رشد و تقسیم آنها را کنترل می‌کنند، دچار جهش و تغییر می‌شوند. این جهش‌ها می‌توانند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتند.
انواع بیماری سرطان
در کل بیش از 100 نوع سرطان وجود دارد. انواع سرطان معمولا باتوجه‌به اندام‌ها یا بافت‌هایی که در آنجا شکل می‌گیرند، نام‌گذاری می‌شوند. به‌عنوان‌مثال سرطان ریه از ریه شروع می‌شود و سرطان مغز نیز از مغز شروع می‌شود. علاوه بر این سرطان‌ها ممکن است با نوع سلولی که آنها را تشکیل می‌دهند نیز توصیف شوند، مانند یک سلول اپیتلیالی (یکی از چهار نوع بافت اساسی بدن جانواران است) یا یک سلول سنگ فرشی. سرطان مغز، سرطان کبد ، سرطان پانکراس، سرطان کلیه، سرطان خون، سرطان روده بزرگ، سرطان معده ، سرطان غدد لنفاوی، سرطان کیسه صفرا، سرطان حنجره، سرطان مری، سرطان ریه، سرطان دهان و… از مهم‌ترین سرطان‌هایی است که در دنیا شایع است.
در اینجا چند دسته از سرطان‌های شایع را معرفی می‌کنیم.
سرطان کارسینوما
کارسینوم یکی از شایع‌ترین نوع سرطان است. در این نوع از بیماری، سلول‌های اپیتلیالی که سطوح داخلی و خارجی بدن را می‌پوشانند، درگیر می‌شوند. کارسینوم‌ها در انواع مختلفی از سلول‌های اپیتلیالی شروع می‌شوند و براین‌اساس نام‌گذاری متفاوتی دارند. آدنو کارسینوم سلول‌های اپیتلیالی تولید مخاط را درگیر می‌کند. این سلول‌ها بیشتر در بافت‌های سینه، روده بزرگ و پروستات قرار دارند.
سرطان سارکوم
سارکوم بافت‌های نرم بدن از جمله ماهیچه، تاندون، چربی، رگ‌های خونی، عروق لنفاوی، اعصاب و بافت اطراف مفاصل را درگیر می‌کند. در نتیجه سرطان سارکوم بیشتر در استخوان‌ها و بافت‌های نرم، از جمله ماهیچه‌ها، بافت‌های چربی، رگ‌های خونی، رگ‌های لنفاوی و بافت‌های فیبری مانند تاندون‌ها و رباط‌ها را درگیر می‌کند. استئوسارکوم شایع‌ترین نوع است که سرطان استخوان نام دارد.
بیماری سرطان خون
سرطان‌هایی که در بافت خون‌ساز مغز استخوان شروع می‌شوند، لوسمی نامیده می‌شوند. این سرطان‌ها تومورهای جامد را تشکیل نمی‌دهند. در عوض، تعداد زیادی گلبول سفید غیرطبیعی (سلول‌های لوسمی و سلول‌های بلاست لوسمیک) در خون و مغز استخوان جمع می‌شوند و سلول‌های طبیعی خون را از بین می‌برند. سطح پایین سلول‌های خونی طبیعی می‌تواند اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن، کنترل خونریزی یا مبارزه با عفونت‌ها را سخت‌تر کند.
چهار نوع شایع لوسمی وجود دارد که بر اساس سرعت بدتر شدن بیماری (حاد یا مزمن) و نوع سلول خونی که سرطان در آن شروع می‌شود (لنفوبلاستیک یا میلوئید) گروه‌بندی می‌شوند. انواع حاد لوسمی به‌سرعت و انواع مزمن کندتر رشد می‌کنند.
سرطان لنفوم
لنفوم سرطانی است که در لنفوسیت‌ها (سلول‌های T یا سلول‌های B) شروع می‌شود. اینها گلبول‌های سفید خونی هستند که با بیماری مبارزه می‌کنند و بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند. در لنفوم، لنفوسیت‌های غیرطبیعی در غدد لنفاوی و عروق لنفاوی و همچنین در سایر اندام‌های بدن تجمع می‌یابند.
علل به‌وجودآمدن بیماری سرطان
عوامل بسیار متعددی را می‌توان به‌عنوان علت این بیماری در نظر گرفت. مهم‌ترین عوامل ایجاد سرطان شامل موارد زیر می‌شود:
مصرف الکل
اعتیاد به مواد مخدر
سیگار کشیدن و قلیان کشیدن
قرارگرفتن در معرض پرتوهای فرابنفش خورشید به مدت طولانی
قرارگرفتن در معرض پرتوهای رادیواکتیو
استفاده بیش از حد از مواد شیمیایی مضر
کارکردن در محیط‌های آلوده مانند محیط‌های آلوده به آزبست یا ترکیبات شیمیایی مضر مانند آفت‌کش‌ها و رادون
رژیم غذایی و نوع و میزان فعالیت‌های فیزیکی
بی‌تحرکی و چاقی
مصرف غذاهای چرب و فست‌فودی
مصرف بیش از حد غذاهای دودی و کنسروی
مصرف بیش از حد غذاهای منجمد
برخی عفونت‌های ویروسی مانند ویروس پاپیلومای انسانی
مراحل پیشرفت سرطان
برای تشخیص مراحل سرطان و وضعیت بیماری، میزان و شدت آن، پزشک از یکسری آزمایش‌ها استفاده می‌کند. سپس یک عدد به سطح بیماری فرد تخصیص داده می‌شود که مرحله پیشرفت بیماری را مشخص خواهد کرد. بر اساس دسته بندی مرحله سرطان، بیماری در چهار مرحله دسته بندی شده و از مرحله یک تا چهار پیشرفت می‌کند. این مراحل بر اساس اندازه و محل تومور تعیین می‌شوند:
مرحله یک:
سرطان در یک منطقه کوچک موضعی قرار دارد و به غدد لنفاوی یا سایر بافت‌ها گسترش نیافته است.
مرحله دوم:
سرطان رشد کرده اما هنوز گسترش نیافته است.
مرحله سوم :
تومورهای سرطانی بزرگ‌تر شده‌اند و احتمالاً به غدد لنفاوی یا سایر بافت‌ها گسترش‌یافته است.
مرحله چهارم:
سرطان به سایر اندام‌ها یا نواحی بدن بیمار گسترش‌یافته است. این مرحله به‌عنوان سرطان متاستاتیک یا پیشرفته نیز شناخته می‌شود. اگرچه مراحل I تا IV رایج‌ترین هستند، مرحله صفر نیز وجود دارد. در این مرحله بیماری در نقطه آغاز خود قرار دارد و معمولا به‌راحتی قابل‌درمان است.
علائم سرطان
علائم و نشانه‌هایی وجود دارد که می‌توان از آنها برای پیگیری بیماری استفاده کرد. علائم و نشانه‌های سلول‌های سرطانی به این بستگی دارد که سرطان کجاست، چقدر بزرگ است و چقدر بر اندام‌ها یا بافت‌های مجاور تأثیر می‌گذارد. اگر سلول‌های سرطانی گسترش‌یافته باشد (متاستاز)، علائم این بیماری ممکن است در قسمت‌های مختلف بدن ظاهر شود.
علائمی مانند تب، خستگی شدید و کاهش وزن غیرعادی را می‌توان به‌عنوان نشانه‌های این بیماری در نظر گرفت. دلیل این خستگی و کاهش وزن این است که سلول‌های سرطانی مقادیر زیادی از انرژی بدن را مصرف می‌کنند. حتی در سرطان یکسری مواد آزاد می‌شود که نحوه تولید انرژی بدن را تغییر می‌دهند. گاهی اوقات سیستم ایمنی نیز تحت تاثیر سلول‌های سرطانی یکسری واکنش‌ها را نشان می‌دهد.
در سرطان خستگی مفرط حتی با استراحت کردن هم برطرف نمی‌شود. در خوردن نیز مشکلاتی وجود دارد و فرد با عدم احساس گرسنگی، مشکل در بلع، درد شکم، تهوع و استفراغ و … درگیر می‌شود. وجود تورم یا هر نوع توده‌ای در بخشی از بدن نیز می‌تواند از علائم این بیماری محسوب شود. (البته همیشه این‌طور نیست).
سایر علائم را می‌توان شامل موارد زیر دانست:
ضخیم شدن بخشی از بافت بدن
درد به‌خصوص دردهای جدید و بدون دلیل شناخته شده که از بین نمی‌رود یا بدتر می‌شود
تغییرات پوستی مانند ایجاد توده یا زخم‌هایی که خونریزی می‌کند
پوسته‌پوسته شدن یا ایجاد یک خال جدید
سرفه یا گرفتگی صدا که بهبود نمی‌یابد
کبودی‌های غیرطبیعی
یبوست یا اسهال غیر نرمال و ادامه‌دار که از بین نمی‌رود
تغییر در ظاهر مدفوع یا وجود خون در مدفوع
درد در هنگام ادرار کردن یا وجود خون در ادرار
تب یا تعریق شبانه که ادامه‌دار باشد
سردردهای غیرطبیعی که بهبود نمی‌یابند
مشکلات بینایی و شنوایی
تغییراتی در دهان مانند زخم و خونریزی
درد یا بی‌حسی در بخشی از بدن
روش‌های تشخیص بیماری سرطان
برای تشخیص این بیماری در درجه اول باید علائم و نشانه‌های بیماری را ردیابی کرد. درصورتی‌که هر یک از نشانه‌ای بالا در فردی مشاهده شود، باید در سریع‌ترین زمان ممکن برای تشخیص بیماری به یک پزشک مراجعه کند.
دکتر تشخیص سرطان به منظور تشخیص و غربالگری بیماری سرطان از روش‌های آزمایشی خاصی استفاده می‌کند که شامل موارد زیر هستند:
بیوپسی
بیوپسی یک روش تشخیصی پزشکی است که در طی آن نمونه کوچکی از بافت سرطانی یا مشکوک به سرطان برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. نمونه بافت را می‌توان تقریباً از هر جایی از بدن از جمله پوست، معده، کلیه‌ها، کبد و ریه‌ها گرفت. اصطلاح بیوپسی اغلب برای اشاره به نمونه‌برداری و یا نمونه بافت استفاده می‌شود.
آزمایش‌های ژنتیکی (Genetic testing)
آزمایش ژنتیک، آزمایشی است که در آن DNA فرد بیمار مورد بررسی قرار می‌گیرد. این آزمایش به منظور تشخیص جهش‌های ژنی که باعث بیماری شده است، انجام می‌گیرد.
آزمایش خون
برای تشخیص سرطان از یک سری معاینات خاص و آزمایش‌های مخصوص استفاده می‌شود. بسیاری از این آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص زودهنگام بیماری و درمان موثرتر آن کمک کنند. آزمایش خون، ادرار و سایر مایعات بدن می‌توانند به‌اندازه گیری یک سری مواد که تغییر در سطوح آنها را می‌توان به سرطان ربط دارد، کمک کنند.
چه غذاهایی برای بیماران سرطانی مفید است؟
در پاسخ به این سوال که برای درمان سرطان چه بخوریم باید بگوییم که اکثر سبزیجات و میوه‌ها، حبوبات، مواد غذایی ارگانیک و سالم می‌توانند در پیشگیری از رشد سلول‌های سرطانی مفید باشند. در ادامه برخی از بهترین مواد غذایی مفید برای سرطان را ذکر می‌کنیم.
سبزی و میوه‌های رنگی
سبزیجات و میوه‌های رنگی سرشار از مواد مغذی هستند؛ بخصوص سبزیجات با برگ بزرگ سبز تیره و میوه‌های نارنجی و قرمز رنگ که نه تنها باعث حفظ تناسب اندام می‌شوند بلکه از بیماری سرطان روده بزرگ، مری و کلیه نیز پیشگیری می‌کند .
سبزیجات با برگ‌های تیره دارای مقدار زیادی فیبر، فولات، کاروتنوئید هستند که از سرطان دهان، حنجره، پانکراس، ریه، پوست و معده پیشگیری می‌کنند.
گوجه فرنگی
تحقیقات اثبات کرده‌اند که گوجه فرنگی تاثیر بسزایی در پیشگیری و درمان سلول‌های سرطانی به خصوص بیماری سرطان پروستات دارد. به احتمال زیاد این خاصیت به خاطر وجود لیکوپن موجود در آن است. نکته حائز اهمیت این است که گوجه پخته شده، رب و سس گوجه فرنگی دارای لیکوپن بیشتری هستند و چندین برابر بیشتر از گوجه گوجه خام موثرند.
چای سبز
چای یکی از نوشیدنی‌های ضد سرطانی است. چای سبز باعث کاهش سرعت رشد سلول‌های سرطانی، پروستات، روده بزرگ، کبد و سینه می‌شود. اگر می‌خواهید از سرطان مثانه، روده و پانکراس پیشگیری کنید چای سبز بنوشید.
انگور و آب انگور
انگور حاوی رسوراترول است این ماده به خصوص در انگور قرمز و سیاه بیشتر از انگور سبز یافت می‌شود که خاصیت آنتی اکسیدان و ضد التهابی قوی دارد.
آب
نوشیدن آب و مایعات زیاد، غلظت عوامل سرطان زا به خصوص عوامل سرطان زای مثانه را کاهش می‌دهد.
غذا های مضر برای بیماری سرطان
مصرف گوشت فرآوری شده مثل ژامبون، سوسیس، کالباس و هات داگ می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند؛ بنابراین بهتر است در مصرف این مواد غذایی زیاده‌روی نکنید.
مصرف گوشت‌های دود داده‌شده، نمک اندود شده نیز باعث افزایش مواد شیمیایی در بدن می‌شوند که خطر ابتلا به سرطان را تشدید می‌کنند.
مشروبات الکلی با سرطان دهان، حنجره، مری، کبد و سینه در ارتباط هستند و می‌توانند خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و راست روده را افزایش دهند.
قند و شکر باعث چاقی و افزایش وزن می‌شود و همان‌طور که می‌دانید چاقی یکی از عوامل پرخطر سرطان است.
آینده درمان بیماری سرطان چه خواهد بود؟
آینده درمان سرطان در ارائه سطح بالاتری از درمان‌های شخصی‌سازی‌شده بر اساس شرایط بیماران خواهد بود. پزشکان در تلاش‌اند تا گزینه‌های درمانی را بر اساس تغییرات ژنتیکی یک تومور خاص ارائه دهند. باتوجه‌به دلایل این بیماری و باتوجه‌به اینکه بیماری در چه مرحله‌ای است، درمان‌ها نیز پیشرفته‌تر خواهند شد.
بسیاری در این دوره به دنبال پاسخ این سوال‌اند که آیا این بیماری درمان دارد یا اینکه امکان مبارزه با سرطان و ریشه‌کن کردن قطعی آن وجود دارد یا خیر؟ باید گفت باتوجه‌به پیشرفت تکنیک‌های درمانی و گسترش تحقیقات در زمینه سرطان، این امید وجود دارد که برای انواع به‌خصوص سرطان‌ها، درمان‌هایی بسیار موثر و کارآمدتر ارائه شود.
یک ابزار تشخیصی ابتکاری جدید به نام ابزارهای ارزیابی تومور ژنومی، می‌توانند تومور بیمار را از نظر ژنتیکی بررسی کرده و مکانیسمی که باعث ایجاد این بیماری شده است را بررسی کند. به‌این‌ترتیب علت اصلی این بیماری تشخیص داده می‌شود. با استفاده از این ارزیابی تومور ژنومی می‌توان یک رویکرد شخصی‌سازی‌شده‌تر را برای درمان این بیماری انتخاب کرد.
